Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) là một tình trạng sức khỏe tâm thần phức tạp, có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khỏe tâm lý người bệnh. Việc nhận biết và kiểm soát PTSD là rất quan trọng. Hãy cùng Vitrue tìm hiểu ngay nhé.
Xem Nhanh
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) là gì?
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) là một rối loạn tâm lý mà một số người phát triển sau khi trải qua, chứng kiến, hoặc trải nghiệm một sự kiện chấn thương nghiêm trọng.
Ai có nguy cơ mắc phải PTSD
PTSD là một tình trạng sức khỏe tâm thần phức tạp, có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai ở mọi lứa tuổi. Điều đáng chú ý là không phải tất cả những người mắc PTSD đều trực tiếp trải qua sự kiện chấn thương. Trong nhiều trường hợp, chỉ cần biết được người thân hoặc bạn bè gặp phải chấn thương cũng có thể dẫn đến PTSD. Việc tiếp xúc liên tục với các chi tiết tiêu cực của sự kiện chấn thương cũng có thể gây ra tình trạng này.
Có nhiều yếu tố góp phần vào nguy cơ phát triển PTSD. Về mặt sinh học, các yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng, cùng với sự mất cân bằng hormone và đặc điểm cấu trúc não bộ. Những người có tiền sử bệnh tâm thần hoặc khả năng đối phó với stress kém cũng có nguy cơ cao hơn. Môi trường sống của một người, bao gồm mức độ hỗ trợ xã hội họ nhận được và những căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày, cũng ảnh hưởng đáng kể đến khả năng phát triển PTSD.
Nghiên cứu cho thấy phụ nữ có xu hướng mắc PTSD cao hơn nam giới. Điều này có thể được giải thích bởi nhiều yếu tố khác nhau. Phụ nữ thường phải đối mặt với các loại chấn thương khác biệt, và cách họ xử lý stress cũng khác với nam giới. Các yếu tố sinh học như sự khác biệt về hormone và cấu trúc não có thể đóng vai trò quan trọng. Ngoài ra, áp lực xã hội và kỳ vọng về vai trò giới cũng có thể ảnh hưởng đến cách phụ nữ trải nghiệm và đối phó với chấn thương.
Nguyên nhân PTSD
Chấn thương trực tiếp
Chấn thương trực tiếp là nguyên nhân phổ biến nhất của PTSD, xảy ra khi một người trực tiếp trải qua các sự kiện gây tổn thương nghiêm trọng. Những sự kiện này có thể bao gồm:
- Tai nạn giao thông
- Thảm họa thiên nhiên
- Bạo lực gia đình
- Tấn công tình dục
Trong các trường hợp này, nạn nhân phải đối mặt trực tiếp với những tình huống đe dọa tính mạng hoặc gây tổn thương nghiêm trọng về mặt thể chất và tinh thần. Những trải nghiệm này thường để lại những vết sẹo tâm lý sâu sắc, ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống hàng ngày của họ.
Chấn thương gián tiếp
Chấn thương gián tiếp xảy ra khi một người chứng kiến người khác gặp phải tổn thương hoặc đau đớn nghiêm trọng. Điều này đặc biệt phổ biến trong các nhóm nghề nghiệp thường xuyên phải đối mặt với các tình huống khẩn cấp và chứng kiến những cảnh tượng đau thương. Mặc dù không phải là nạn nhân trực tiếp, nhưng việc liên tục chứng kiến những sự kiện gây chấn thương có thể dẫn đến việc phát triển các triệu chứng PTSD.
Chấn thương liên đới
Chấn thương liên đới là một dạng PTSD phát sinh từ mối quan hệ với người bị chấn thương. Trong trường hợp này, sự đồng cảm sâu sắc và mối quan hệ gắn bó chặt chẽ có thể khiến một người cảm nhận nỗi đau của người khác như chính mình. Điều này thường xảy ra trong các gia đình có người thân là nạn nhân của bạo lực hoặc tai nạn nghiêm trọng. Mối quan hệ càng gần gũi và thân thiết, nguy cơ phát triển PTSD càng cao, đặc biệt khi người thân phải chứng kiến quá trình đau đớn và khó khăn mà người bị nạn trải qua.
Chấn thương tích lũy
Chấn thương tích lũy xảy ra do tiếp xúc thường xuyên với các chi tiết về chấn thương trong công việc. Hiện tượng này còn được gọi là “chấn thương thứ cấp” phát triển dần theo thời gian thông qua sự tích lũy của những trải nghiệm tiêu cực trong công việc. Đặc biệt, những người làm việc trong các lĩnh vực thường phải đối mặt với áp lực kép: vừa phải duy trì tính chuyên nghiệp trong công việc, vừa phải xử lý những ảnh hưởng tâm lý từ việc tiếp xúc với các câu chuyện chấn thương.
Việc hiểu rõ các nguyên nhân của PTSD rất quan trọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả và các biện pháp phòng ngừa. Mỗi người có thể phản ứng khác nhau với cùng một sự kiện chấn thương, và việc nhận biết các yếu tố nguy cơ có thể giúp các chuyên gia y tế cung cấp sự hỗ trợ phù hợp cho từng cá nhân.
Triệu chứng PTSD
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) thể hiện qua bốn nhóm triệu chứng chính, mỗi nhóm có những đặc điểm và biểu hiện riêng biệt:
Triệu chứng tái trải nghiệm
- Thường xuyên có ác mộng về sự kiện
- Hồi ức không mong muốn xâm nhập vào tâm trí
- Phản ứng mạnh khi gặp tình huống gợi nhớ
- Tái sống lại sự kiện một cách sống động
- Phản ứng sinh lý: tim đập nhanh, đổ mồ hôi, khó thở
Triệu chứng tránh né
- Tránh địa điểm liên quan đến chấn thương
- Tránh hoạt động gợi nhớ đến sự kiện
- Không muốn nghĩ hoặc nói về chấn thương
- Tránh gặp người có liên quan
- Từ chối tham gia hoạt động từng yêu thích
- Thu hẹp phạm vi hoạt động xã hội
Triệu chứng thay đổi nhận thức và tâm trạng
- Phát triển niềm tin tiêu cực về bản thân
- Cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ không đáng có
- Mất hứng thú với hoạt động yêu thích
- Khó trải nghiệm cảm xúc tích cực
- Cảm giác tách biệt với người xung quanh
- Khó khăn trong việc nhớ chi tiết sự kiện
- Cảm giác xa cách với người thân
Triệu chứng tăng cường sự cảnh giác
- Luôn trong trạng thái “sẵn sàng chiến đấu”
- Dễ giật mình, khó tập trung
- Khó ngủ, mất ngủ thường xuyên
- Có những cơn giận dữ bột phát
- Cực kỳ cảnh giác với môi trường xung quanh
- Liên tục tìm kiếm mối đe dọa
- Có hành vi liều lĩnh hoặc tự hủy hoại
- Căng thẳng ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất
Cường độ của các triệu chứng
Theo thời gian, các triệu chứng PTSD có thể khác nhau về mức độ nghiêm trọng. Bạn có thể có nhiều triệu chứng PTSD. Các yếu tố ảnh hưởng đến cường độ triệu chứng:
- Bản chất của sự kiện gây chấn thương: Sự kiện càng nghiêm trọng, kéo dài và cá nhân hóa, nguy cơ phát triển PTSD càng cao và các triệu chứng thường càng nặng.
- Hệ thống hỗ trợ: Sự có mặt của gia đình, bạn bè và các nguồn hỗ trợ xã hội khác có thể giúp giảm bớt mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.
- Các yếu tố cá nhân: Các đặc điểm cá nhân như tính cách, tiền sử bệnh tâm thần và khả năng đối phó cũng ảnh hưởng đến cách mỗi người trải nghiệm PTSD.
Việc hỗ trợ người mắc PTSD đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện. Về mặt chuyên môn, điều quan trọng là tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia tâm lý và tham gia vào các liệu pháp tâm lý phù hợp. Trong một số trường hợp, việc điều trị bằng thuốc có thể cần thiết. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè cũng đóng vai trò quan trọng không kém. Việc tạo ra một môi trường an toàn, lắng nghe và thấu hiểu, cùng với sự kiên nhẫn trong quá trình hồi phục, có thể giúp người mắc PTSD cảm thấy được ủng hộ và an tâm hơn trong hành trình vượt qua khó khăn của họ.
Điều quan trọng cần nhớ là mỗi người trải nghiệm PTSD theo cách khác nhau, và con đường hồi phục của mỗi người cũng sẽ khác nhau. Việc nhận ra các dấu hiệu sớm và tìm kiếm sự giúp đỡ kịp thời có thể tạo nên sự khác biệt lớn trong quá trình điều trị và phục hồi.
